Muhasebe

Muhasebe konusu bir çok yönetici için olduğu gibi benim için de çoğunlukla mesafeli durduğum, temel kavramlarını bildiğim ancak detaylarına inmediğim, hatta genellikle sıkıcı bulduğum bir konuydu. Ta ki bundan yaklaşık 2 ay öncesine kadar bu anlamda bir sorumluluk alarak tüm detaylara inmek zorunda kalana kadar. Geçen bu zaman zarfında bir eğitim programına katılmanın yanı sıra, günlük olarak en az 4 saatimi muhasebenin temel felsefesini ve çalışma mantığını anlamaya ayırmaktayım. Önyargılı davranmamı gerektirecek bir durum olmadığını, bunun da ötesinde aslında muhasebeyi anlamanın tahmin ettiğim kadar zor olmadığını görme fırsatım oldu. Bu nedenle, bugünden başlayarak, belirli periyotlarla muhasebe üzerine temel bilgiler ve özellikle kendi ihtisas alanım üzerindeki uygulamaları hakkında bir şeyler yazmaya gayret göstereceğim.

 

İş hayatının farklı noktalarında da olsalar her yöneticinin mutlaka (iyi düzeyde) muhasebe bilmesi gerektiğini düşünüyorum. Ancak bu yolla muhasebe elemanını ve mali müşaviri denetleyebileceğinizi unutmayınız. Aksi takdirde bu işin imkansıza yakın olduğunu gayet yakından biliyorum. Bir işletmeye en büyük zararları verecek olan birimlerin başında muhasebenin geldiğini de. 

 

Hesap planı üzerinde hakimiyet kurduğunuzu gördüğünüzde, bilanço, gelir tablosu, mizan, bütçe ve diğer konulara da daha farklı bir açıdan bakabildiğinizi keşfedeceksiniz. Bu nedenle en az bu seviyede bir muhasebe bilgisinden söz etmekteyim. “Finansçı olmayanlar için finans” eğitimlerinin çoğunda verildiği ve kısa sürede unutacağınızdan emin olabileceğiniz şekliyle yüzeysel bilanço okuma yetkinliğinden değil.

 

Bu amaç doğrultusunda ilk yazımı, konunun uzmanlarının affına sığınarak, “muhasebe nedir?” sorusuna ve muhasebeye giriş diyebileceğimiz “muhasebenin temel kavramları” konusuna ayırmak istiyorum.

 

Muhasebe Nedir?

Muhasebeyi, para ile ifade edilebilen işlemlere ait bilgileri kaydetmek, sınıflandırmak, özetlemek, analiz etmek ve yorumlamak suretiyle ilgili kişi ya da kurumlara raporlar şeklinde sunan bir bilgi sistemi ve bilim dalı olarak tanımlayabiliriz.

Muhasebenin Temel Kavramları:

1. Sosyal Sorumluluk Kavramı: Bu kavram, muhasebenin işlevini yerine getirme hususundaki sorumluluğunu belirtmekte ve muhasebenin kapsamını, anlamını, yerini ve amacını göstermektedir. Sosyal sorumluluk kavramı; muhasebenin organizasyonunda, muhasebe uygulamalarının yürütülmesinde ve mali tabloların düzenlenmesi ve sunulmasında, belli kişi veya grupların değil, tüm toplumun çıkarlarının gözetilmesi ve dolayısıyla bilgi üretiminde gerçeğe uygun, tarafsız ve dürüst davranılması gerektiğini ifade eder.

2. Kişilik Kavramı: Bu kavram, işletmenin sahip veya sahiplerinden, yöneticilerinden, personelinden ve diğer ilgililerden ayrı bir kişiliğe sahip olduğunu ve o işletmenin muhasebe işlemlerinin sadece bu kişilik adına yürütülmesi gerektiğini öngörür.

3. İşletmenin Sürekliliği Kavramı: İşletmelerin faaliyetlerini bir süreye bağlı olmaksızın sürdüreceğini ifade eder. Bu nedenle işletme sahiplerinin ya da hissedarlarının yaşam sürelerine dahi bağlı değildir. İşletmenin sürekliliği kavramı maliyet esasının da temelini oluşturur. Bu kavramın, işletmeler açısından geçerliliğinin bulunmadığı veya ortadan kalktığı durumlarda ise, bu husus mali tabloların dipnotlarında açıklanır.

4. Dönemsellik Kavramı: Dönemsellik kavramı, işletmenin sürekliliği kavramı uyarınca sınırsız kabul edilen ömrünün, belli dönemlere bölünmesi ve her dönemin faaliyet sonuçlarının diğer dönemlerden bağımsız olarak saptanmasıdır. Gelir ve giderlerin tahakkuk esasına göre muhasebeleştirilmesi, hasılat, gelir ve karların aynı döneme ait maliyet, gider ve zararlarla karşılaştırılması bu kavramın gereğidir. Bu kavramın, işletmeler açısından geçerliliğinin bulunmadığı veya ortadan kalktığı durumlarda ise, bu husus mali tabloların dipnotlarında açıklanır.

5. Parayla Ölçülme Kavramı: Parayla ölçülebilen iktisadi olay ve işlemlerin muhasebeye ortak bir ölçü olarak para birimiyle yansıtılmasını ifade eder. Muhasebe işlemleri ulusal para birimi üzerinden gerçekleştirilir.

6. Maliyet Esası Kavramı: Bu kavram, para mevcudu, alacaklar ve maliyetinin belirlenmesi mümkün veya uygun olmayan diğer kalemler hariç, işletme tarafından edinilen varlık ve hizmetlerin muhasebeleştirilmesinde, bunların elde edilme maliyetlerinin esas alınması gerektiğini ifade eder.

7. Tarafsızlık ve Belgelendirme Kavramı: Muhasebe kayıtlarının gerçek durumu yansıtan ve usulüne uygun olarak düzenlenmiş objektif belgelere dayandırılması ve muhasebe kayıtlarına esas alınacak yöntemlerin seçilmesinde tarafsız ve ön yargısız davranılması gerektiğini ifade eder.

8. Tutarlılık Kavramı: Muhasebe uygulamaları için seçilen muhasebe politikalarının, bibirini izleyen dönemlerde değiştirilmeden uygulanması gerektiğini ifade eder. İşletmelerin mali durumunun, faaliyet sonuçlarının ve bunlara ilişkin yorumların karşılaştırılabilir olması bu kavramın amacını oluşturur. Tutarlılık kavramı, benzer olay ve işlemlerde, kayıt düzenleri ile değerleme ölçülerinin değişmezliğini ve mali tablolarda biçim ve içerik yönünden tek düzeni öngörür. Geçerli nedenlerin bulunduğu durumlarda, işletmeler, uyguladıkları muhasebe politikalarını değiştirebilirler. Ancak bu değişikliklerin ve bunların parasal etkilerinin mali tabloların dipnotlarında açıklanması zorunludur.

9. Tam Açıklama Kavramı: Mali tabloların bu tablolardan yararlanacak kişi ve kuruluşların doğru karar vermelerine yardımcı olacak ölçüde yeterli, açık ve anlaşılır olmasını ifade eder. Mali tablolarda finansal bilgilerin tam olarak açıklanması yanında, mali tablo kalemleri kapsamında yer almayan ancak alınacak kararları etkileyebilecek, gerçekleşmesi muhtemel olaylara da yer verilmesi bu kavramın gereğidir.

10. İhtiyatlılık Kavramı: Bu kavram, muhasebe olaylarında temkinli davranılması ve işletmenin karşılaşabileceği risklerin göz önüne alınması gereğini ifade eder. Bu kavramın sonucu olarak, işletmeler, muhtemel giderleri ve zararları için karşılık ayırırlar, muhtemel gelir ve karlar için ise gerçekleşme dönemlerine kadar herhangi bir muhasebe işlemi yapmazlar. Ancak bu kavram gizli yedekler veya gereğinden fazla karşılıklar ayrılmasına gerekçe oluşturamaz.

11. Önemlilik Kavramı: Önemlilik kavramı, bir hesap kalemi veya mali bir olayın nispi ağırlık ve değerinin mali tablolara dayanılarak yapılacak değerlemeleri veya alınacak kararları etkileyebilecek düzeyde olmasını ifade eder. Önemli hesap kalemleri, finansal olaylar ve diğer hususların mali tablolarda yer alması zorunludur.


12. Özün Önceliği Kavramı: İşlemlerin muhasebeye yansıtılmasında ve onlara ilişkin değerlendirmelerin yapılmasında biçimlerinden çok özlerinin esas alınması gerektiğini ifade eder. Genel olarak işlemlerin biçimleri ile özleri paralel olmakla birlikte, bazı durumlarda farklılıklar ortaya çıkabilir. Bu takdirde, özün biçime göre önceliği esastır.